توبه و امیدوار بودن به رحمت خداوند

شیطان برای خودش سلاح های زیادی دارد تا انسانها را فلج سازد و یکی از قوی ترین و کاربردی ترین سلاح ها ناامید کردن شخص است.
 

خداوند متعال زندگی انسان را با بایدها (انجام واجبات و دستورات دینی) و نبایدهایی (ترک کردن محرمات و کارهای زشت) آمیخته و بدین‌ وسیله او را برای رسیدن به هدف والای آفرینش یاری نموده است. اگر فردی در این مسیر زندگی نتوانسته جلوی نفس خودش را بگیرد و عنان از کف بدهد و مرتکب نباید ها (محرمات) شود، از هدف خودش دور می‌شود و شیطان هم با ناامید کردن او که دیگر نمی‌توانی به مسیر ادامه بدهی، او را وارد گردانه حیرت می‌کند و قدرت تصمیم گیری و تفکر را از او می‌گیرد. ناگهان یک واعظ درونی به این شخص می‌گوید؛ رحمت خداوند متعال چنان بی‌انتهاست که راه را برای هیچ‌یک از بندگان خود نبسته و بدکردار ترین آنان را نیز از رحمت خود مأیوس نکرده است. هر انسانی، در هر جایگاهی، فرصت بازگشت دارد و این بازگشت همان توبه است. با شنیدن این جملات، نور هدایت در قلب آن شخص روشن می‌شود. امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید: «هنگامی که شخصی مرتکب گناه و نافرمانی می شود، در قلب او نقطه سیاهی به وجود می آید؛ پس اگر توبه کند، آن سیاهی زایل می شود» و ناامیدی او تبدیل به امید می‌شود، ضعف او تبدیل به قوت می‌شود و مسیر برای او هموار تر خواهد شد و خودش را به هدف نزدیک خواهد کرد. 

امام سجاد (علیه‌السلام) در مناجات خویش با خداوند چنین می‌گوید: «إِلهی أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِکَ بَاباً إِلَى عَفْوِکَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ فَقُلْتَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبَابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؛ خدایا، تو همان کسی هستی که دری برای بندگانت به‌ سوی عفو خود گشودی و آن را توبه نام نهادی و گفتی: به‌سوی خدا توبه کنید، توبه‌ای نصوح. پس اکنون چه عذری دارد کسی که پس از باز شدن این در، وارد آن نمی‌شود؟»[1] 
 

شیطان برای خودش سلاح های زیادی دارد تا انسانها را فلج سازد و یکی از قویترین و کاربردی ترین سلاح ها ناامید کردن شخص است. کسی که از رحمت خدا نومید باشد و امید رستگاری نداشته باشد با خود می گوید من که آخرت بدی دارم؛ پس لااقل نباید لذات دنیا را از خود دریغ کنم. با این اندیشه نادرست ارتکاب گناه برای او آسان می شود و در دریای عصیان غرق می گردد و از هیچ گناهی ابا ندارد، چون می گوید: آب از سر من گذشت چه یک قامت چه صد قامت. 

شکی نیست که ما انسان های عادی گناهانی داریم که شاید از سر غفلت و جهالت مرتکب آن ها شده ایم. از سوی دیگر زندگی همراه با گناه به دلیل خسارت ها و زیان های فراوانی که دارد، وجدان بیدار آدمی را عذاب می دهد و او را در پرتگاه ناامیدی قرار می دهد. از همین روی، خداوند متعال درِ توبه را به روی انسان ها باز گذاشته تا هرگز نومید نشوند. خداوند در سوره زمر،  می فرماید: ای پیامبر! به بندگانم بگو، ای بندگانی که به نفس خود ستم روا داشته اید، از رحمت خدا ناامید نباشید. به درستی که خدا تمام گناهان را می بخشاید»[2] 

یادآوری: این افراد باید به بزرگی و قدرت خداوند توجه داده شوند تا بفهمند که خداوند بخشنده تر از آن است که ما فکرش را می‌کنیم. 

در روایتی از امام علی نقل شده است که ایشان خطاب به کسی که به سبب زیادی گناهان نومید شده بود فرمود: یا هذا! یأسک من رحمة الله أعظم من ذنوبک؛  بدان که نومیدی تو از رحمت خداوند بزرگتر از گناهان تواست.[3] خدا به گنهکارترین افراد هم وعده داده است که اگر توبه واقعی کنند، توبه‌شان را می‌آمرزد به آن حد که هیچ گناهی برایشان باقی نماند.(إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا)
 

1- توبه عام، که توبه از ترک واجب و ارتکاب حرام است، بر همه بندگان واجب می باشد. درباره اینان آمده است: «وَ مَن لَم یَتُب فَاُولئِکَ هُمُ الظّالِمُون؛ و هر که از گناه بازگشت نکند، پس آنان ستم کارانند بر نفس خود.»

2- توبه خاص، که توبه از ارتکاب مکروهات و ترک مستحبات، و ترک اولی است، مانند توبه حضرت آدم (علیه‌السلام ) و انبیاء سلف.

3- توبه اخصّ الخاص، که توبه از به جا آوردن مباحات است، مانند توبه و استغفارهای خاتم  الانبیاء (صلی الله علیه و آله) و اوصیاء گرامی آن حضرت، و برجستگان از اولیاء الله. آیه شریفه «لَقَد تابَ الله عَلی النّبی ...» اشاره به این معنا است.» [4]
 

خوشبختانه دین اسلام برای تمام مشکلات یک راه حلی قرار داده و بن بستی برای انسان قرار نداده است، همیشه سعی داشته تا انسان را در مسیر هدایت قرار دهد و او را از آلوده شدن و غرق شدن در گناه نجات دهد. و اگر کسی مرتکب گناه شده باشد، با پشت سر گذاشتن این مرحله ها می‌تواند به سرشت پاک خودش برگردد. «مولی امیرالمومنین (علیه‌السلام) »می‌فرماید: التّوبَةُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفارٌ بِاللِّسانِ وَ تَرْکٌ بِالْجَوارِحِ، وَ اِضمارٌ أنْ لایَعُودَ. توبه عبارت است از: پشیمانی در دل، استغفار با زبان، ترک گناه در عمل و تصمیم بر عدم ارتکاب مجدّد آن. [5] 

پی نوشت:
[1] مفاتیح الجنان، مناجات خمسه عشر، مناجات اول.
[2] قرآن کریم، سوره مبارکه زمر، آیه 53. 
[3] ملامحسن فیض کاشانی، محجة البیضاء، تهران: فرهوش، 1396، جلد 7، صفحه 253.
[4] ابراهیم غفاری، آیین نیایش، مشهد:  بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1378 ، صفحه 157. 
[5] فهرست غرر، صفحه ٣٩